Demir eksikliği neden olur? Demir eksikliğinin belirtileri nelerdir? Demir nasıl yükseltilir?

Demir eksikliği vücuttaki düşük demir seviyesinden ortaya çıkar ve anemi adı verilir. Demir eksikliği pek çok belirtilerle kendini gösterebilir. Peki demir eksikliği nedir? Belirtileri nelerdir? Demir eksikliği tanısı nasıl konur? Acıbadem Üniversitesi Atakent Hastanesi İç Hastalıkları Uzmanı Dr. Özgür Yaşar demir eksikliği hakkında tüm bilgileri aktardı.

Demir eksikliği nedir?

Anemi, yeterli kırmızı kan hücreniz olmadığında ortaya çıkar. Bu kırmızı kan hücrelerinin görevi, akciğerlerden oksijeni alıp kan dolaşımı aracılığıyla vücudun diğer tüm organ ve dokularına taşımaktır. Bunun kırmızı kan hücrelerinin içinde bulunan demir ve yardımcı bir protein olan hemoglobin ile yapar. Aneminin (kansızlığın) en yaygın nedeni vücuttaki düşük demir seviyesidir. Bu tip anemiye demir eksikliği anemisi denir. Vücutta oksijeni taşıyan madde olan hemoglobininin üretimi için vücudun belirli bir miktarda demire ihtiyacı vardır. Demir eksikliği anemisi dünyada ve Türkiye’de en sık görülen anemi türüdür. Dünya nüfusunun dörtte biri demir eksikliği anemisinden etkilenmektedir.  En sık bebekler ve hamile kadınlarda görülür, bunu doğurganlık çağındaki kadınlar izlemektedir. Demir eksikliği anemisi yaşlılarda da sık görülür.

Hangi değerler normal kabul ediliyor?

Uluslararası Sağlık Örgütü; anemi sınır değerleri tanımlamasına göre anemi, yapılan kan tahlilinde  hemoglobin düzeyinin:

• 15 yaşından büyük erkeklerde 13 g/dL’nin,
  
  
• 15 yaşın altında ve hamile olmayan kadınlarda 12 g/dL’nin,
  
  
• Hamilelerde 11 g/dL’nin altında olması olarak tanımlanır.

Çocuklarda yaş gruplarına uygun Hb değerlerinin -2 standart sapma  değeri altı anemi olarak kabul edilir. Kabaca, 6 ay ile 6 yaş arası çocuklarda 11 g/dL’nin, 6-14 yaş arasında 12 g/dL’nin altı olarak tanımlanır.

Tanıda bir diğer seçkin test ise vücudun depo demir düzeyini gösteren ferritin (Fe) dir. Ferritin düzeyinin erişkinlerde  <15 mg/L, çocuklarda <12 mg/L olması, demir eksikliği tanısını koydurur.

Demir eksikliği nelere yol açabilir?

Demir eksikliği tedavi edilmediği takdirde birçok ciddi soruna neden olabilir. Bu problemlerden bazıları:

• Kalp hastalıkları: Ritim düzensizlikleri ve kalp yetmezliği
• Nörolojik hastalıklar: Bebek ve çocuklarda zeka geriliği, huzursuz bacak sendromu, nöropatiler ve senkop
• İmmün yetersizlik: Bağışıklık zaafiyeti, sık enfeksiyon geçirmek
• Hamilelik problemleri: Bebeğin fiziksel ve zihinsel gelişiminde gerilik, erken doğum ve düşük doğum ağırlığı riski
• Gelişme geriliği

Demir eksikliği tanısı nasıl konulur?

Demir eksikliği tanısı için yapılan testlerde hemoglobin, hematokrit, eritrosit sayısı, transferin, ferritin gibi çeşitli parametrelere bakılarak tanı konulur. En az tanı koymak için yapılan testler kadar önemli bir diğer test ve inceleme grubu da sebebe yönelik yapılan incelemelerdir. Üst ve alt gastrointestinal sisteme yönelik endoskopik incelemeler, çölyak hastalığı tarama testleri, dışkıda gizli kan-transferin-helikobakter pylori testleri, periferik yayma incelemesi bunların arasında sayılabilir.

Demir yapan besinler nelerdir?

Kırmızı et, yumurta, bal, pekmez, çekirdeksiz üzüm, kuru erik, sakatat türü etler, badem, barbunya, nohut, kuru fasulye, mercimek, bezelye ile börülce gibi bakliyatlar, kabak, patates ve ıspanak gibi sebzeler demir yapan besinlerdendir. Ayrıca gıdaları demir emilimini kolaylaştıran gıdalarla (C vitamini açısından zengin olan portakal  ve limon gibi turunçgillerin suları, lahana turşusu ) birleştirmek demir emilimini kolaylaştırır.

Siyah çay ve kahve, diyette fazla miktarda kalsiyum alınması (süt ürünleri, soda), salam sosis gibi nitrit içeren gıdaları fazla tüketmek, et türü gıdaları aşırı pişirerek yemek, lifli ve kepekli tahılları aşırı tüketmek, fazla soya ve yer fıstığı ise demir emilimini azaltır.

Demir eksikliği belirtileri nelerdir?

Demir eksikliğinin erken döneminde en sık görülen belirtiler:

• Dil ve ağız içinde hassasiyet, yanma
• Ağız köşe kısımlarında çatlaklar
• Halsizlik
• Ciltte kuruluk ve kabalık

Eksiklik devam edip, kansızlık ortaya çıkınca:

• Fazla üşüme hissi
• Baş ağrısı ve dönmesi
• Depresyon ve uyku sorunları
• Cildin kolay morarması,
• Huzursuz bacak sendromu
• Sürekli yorgunluk hali
• Odaklanma güçlüğü
• Fiziksel aktivitelerde nefes nefese kalmak, göğüs ağrısı
• Saç dökülmesi
• El ve ayaklarda karıncalanma ya da uyuşma
• Pika olarak tabir edilen ve besin olarak kabul edilmeyen maddelerin ( toprak, kağıt, saç, boya, kül, kil, buz, tebeşir gibi)  devamlı ve ısrarlı bir şekilde yenilmesi alışkanlığı

Günlük demir ihtiyacı nasıl karşılanmalı?

Bebekler için doğumdan sonraki ilk 4-6 ay anne sütü ile beslenmek demir ihtiyacı için yeterlidir. Bu süreden sonra bebeklerde, anne sütünün yanında başlanan ek gıdaların demirden zengin olması ve 1 yaşına kadar ek demir vitamini ile korumaya devam edilmesi önerilir.

Günlük demir ihtiyacı;

• 2-6 yaş arası: 7 mg
• 6-18 yaş arası: 11 mg
• 18 yaş ve üstü: 11-16 mg
• Hamileler ve emzirenler: 16 mg’dır.

Demir içeriği yüksek gıdaları, emilimini arttıran gıdalarla birlikte tüketmek, emilimini azaltan gıdalara dikkat etmek günlük diyette çok önemlidir.

Demir eksikliği nasıl tedavi edilir?

Tedavide en önemli nokta, demir eksikliğinin hangi nedenden dolayı ortaya çıktığının tespit edilmesidir; çünkü kaynak belirlenmediği takdirde problem yineleyecektir. Altta yatan neden tespit edilerek buna yönelik tedavi bir yandan devam ederken, mevcut demir eksikliğine yönelik olarak demir içeren ilaçlara başlanabilir. Demir ilaçları ağızdan, kalçadan veya serum yoluyla damardan olabilir. Hangisinin, ne süre ile uygulanacağı çok önemlidir ve doktor denetiminde olması gereken bir süreçtir. Aksi takdirde demir fazlalığına ait problemler gelişebilir.

Vücutta demir fazlalığı neden olur?

Vücutta biriken fazla demir özellikle kalp, gözler, pankreas ve karaciğer başta olmak üzere organlarda  birikerek hasar verebilir. Demir fazlalığının en sık genetik nedeni, herediter hemokromatoz olarak adlandırılan doğumsal bir hastalıktır. Bağırsaklardan demir emilimi artışı ve zamanla organlarda fazla demirin birikimi tespit edilmektedir. Diğer sık nedenler arasında demir içeren ilaç ve multivitaminlerin kontrolsüz olarak kullanılması, düzenli alınan kan transfüzyonu, Akdeniz anemisi (talasemi) ve siroz gibi kronik karaciğer hastalıkları sayılabilir. Belirtileri demirin biriktiği organlarda yaptıkları hasarlardan kaynaklanır. Demir fazlalığına neden olan etkenler şöyle sıralanabilir:

• İleri yaşta başlayan diyabet hastalığı
•  Siroz
• Hipotiroidizm
• Kadınlarda adet düzensizlikleri, erkeklerde libido kaybı ve iktidarsızlık
• Görme kaybı
• Artrit
• Derinin kendiliğinden bronzlaşması ve koyulaşması
• Enfeksiyonlara yatkınlık
• Karaciğer büyümesi ve karın ağrısı, karında dolgunluk, şişkinlik
• Konsantrasyon güçlükleri
• Kalp yetersizlikleri