Folik asit nedir? Folik asit eksikliği nelere sebep olur? Folik asit hangi besinlerde bulunur?

Eğer kendinizi halsiz hissediyorsanız belkide folik asit eksikliğinden kaynaklanabilir. Folik asit sağlıklı kan hücrelerinin oluşumunda etkilidir. Folik asit eksikliği vücutta halsizliğe, yorgunluğa sebebiyet verebilir. Peki folik asit nedir? Folik asit eksikliği nelere sebebiyet verir? Folik asit değerleri ne olmalıdır? Acıbadem Maslak Hastanesi İç Hastalıkları Uzmanı Dr. Deniz Sebzeci folik asidi detaylıca anlattı. 

Folik asit nedir?

Suda çözünebilen, B vitamini sınıfında yer alan B9 vitamininin sentetik yapıdaki formudur. B9 vitamininin doğal formuna ise “folat” ismi verilmiştir. Tek karbon metabolizmasında anahtar rol oynar. Folik asit; pürin (besinlerde ve içeceklerde bulunan bir tür kimyasal bileşik) ve timin (DNA’da yer alan nükleik asitlerin bazılarından biri olan molekül) sentezi için bir temeldir.  Proteinleri oluşturan amino asitlerin normal metabolizmasını destekler. Kan hücrelerinin yapımında ve çoğalmasında da etkili olan folik asit, normal kan hücrelerinin oluşumunda etkili rol oynar. İnsan vücudu sentezleyerek üretemediği için folik asidi besinler vasıtasıyla veya takviye ürünler ile almak gerekir.

Folik asidin faydaları nedir?

Folik asit; hücre bölünmesinde, yeni hücre oluşumunda ve hücrelerin yenilenmesinde aktif rol oynar. Özellikle DNA oluşumunda ve karbonhidratların enerjiye dönüştürülmesinde oldukça önemli görevler üstlenir. Folik asidin, vücut işlevlerini yerine getirmek ve oluşumuna katkı sağlamak gibi önemli bir görevi vardır. Bu nedenle hamilelik öncesi dönemde folik asit eksikliğinin giderilmesi oldukça elzemdir. Özellikle üreme hücrelerinin gelişmesine katkı sağlaması açısından hamilelik öncesi, anne ve baba adaylarının folik asit alımına özen göstermeleri gerekebilir. 

Folik asit eksikliğinin belirtileri nelerdir?

Bireylerde çeşitli sebeplere bağlı olarak folik asit eksikliği meydana geldiğinde pek çok belirti ve semptom meydana gelebilmektedir. Bu belirtilerin çoğunu şu şekilde sıralayabiliriz:

• Yorgunluk
• Halsizlik
• Solukluk
• Uyuşukluk
• Sinirlilik
• Büyümede yavaşlama
• Kaslarda güçsüzlük
• Karıncalanma 
• Yanma hissi gibi nörolojik semptomlar
• Depresyon
• Zihinsel karışıklık
• Hafıza problemleri
• Yargılama ve anlama sorunları gibi psikolojik problemler
• Mide bulantısı
• Kusma
• Karın ağrısı 
• Kilo kaybı 
• İshal gibi mide-bağırsak sorunları
• Baş ağrısı
• Baş dönmesi
• Nefes darlığı

Daha az rastlanan belirti ve semptomlar ise şunlardır:

• Hızlı kalp ritmi (taşikardi)
• Hızlı solunum yapma
• Ciltte kızarıklık ve pullanma biçiminde görülen iltihaplanma
• Dinleyerek duyulan kalp üfürümü
• Yutkunma esnasında ağrı
• Dilde pürüzsüzleşme ve aşırı hassasiyet
• Ağızda ülser biçiminde kanamalı yaralar
• Ağız köşelerinde oluşan çatlaklar

Folik asit eksikliği nedenleri neler?

Fetüsteki hücrelerin gelişiminde rol oynadığı için hamilelikte folik asit ihtiyacı artar. Ayrıca emzirme dönemi, ince bağırsak patalojisine bağlı olarak kötü emilim, aşırı alkol tüketimi, iltihaplı bağırsak hastalığı veya çölyak hastalığı, DHF redüktaz inhibitörleriyle tedavi folik asit eksikliğine neden olabilir.

Folik asit eksikliği nelere yol açabilir?

Suda çözünen bir vitamin olduğu için vücuttaki yağ dokusu içinde depolanamaz. Bu nedenle folik asidin besinlerle düzenli olarak alınması gerekir. Folik asidin alınmasında veya emiliminde oluşabilecek problemler, folik asit eksikliğine yol açar. Folik asit eksikliğiyle ilişkili olarak birçok hastalık gelişebilir. Folik asit eksikliği büyüme geriliği ve megaloblastik anemiye neden olabilir. Kemik iliğindeki kök hücrelerde DNA sentezi azalır. Bunun sonucunda da hücre yenilenmesi bozulmaya başlar ve birçok hastalığın ortaya çıkmasına neden olur.  Ayrıca yapılan pek çok çalışmada; parkinson, alzheimer, bipolar ve şizofrenik bozukluklar gibi nörolojik ve psikiyatrik hastalıklar arasında ilişkiler kurulmuş ve folik asidin bazı hastalıkların oluşumundaki rolü ortaya çıkarılmıştır.

Folik asit hangi besinlerde bulunur?

• Yeşil yapraklı sebzeler: Ispanak, roka, marul, nane  ve maydanoz
• Baklagiller: Mercimek, fasulye, bezelye ve barbunya
• Turunçgiller: Mandalina, portakal, greyfurt ve limon gibi meyveler
• Avokado
• Yumurta 
• Kuruyemişler: Fındık, ayçekirdeği, kabak çekirdeği, badem, susam ve keten tohumu
• Sakatat: Özellikle dana ciğeri ve böbrekte yoğun olarak folik asit bulunur. Pişirilme koşullarına dikkat ederek, beslenme düzeninize rahatlıkla ekleyebilirsiniz. 
• Pancar 
• Brokoli: Buharda ya da az ısıyla pişirerek tüketmeniz tavsiye edilir. 
• Kuşkonmaz

Hamilelikte folik asit neden önemlidir?

Gebelik boyunca alınan folik asit, doğan çocuklarda merkezi sinir sisteminde oluşabilecek sorunları büyük oranda azaltmaktadır. En yaygın şekilde rastlanan omurganın açık kalması (spina bifida), beynin kafatası kemiğinin dışına çıkması (ensefalosel) ve beynin hasarlı ve eksik oluşması (anensefali) gibi sorunların görülme sıklığını yüzde 70 oranında önlediği bilinmektedir. Bunların dışında, diğer vitaminlerin de yeteri dozda alınmasıyla birlikte kalp ve böbrek rahatsızlıkları da kısmi olarak engellenebilmektedir. Yeni doğmuş bir çocuğun merkezi sinir sisteminin gelişimi, anne adayı henüz gebeliğinin bile farkında olmadığı zamanlarda başlar. Folik asit seviyesi yetersiz ise sinir borusu boyunca dokular tam olarak kaynaşmayabilir. Bu sorun da omuriliğin açık kalmasına ve spina bifida olarak bilinen durumun meydana gelmesine sebebiyet verir. Bunlara ek olarak folik asit seviyesinin yeterli olmaması merkezi sinir sistemi rahatsızlıklarına neden olabilir. Bu hastalıklar da bebeklerin doğum sonrasında gelişemeden hayatlarını kaybetmelerine yol açabilir. Bu nedenle gebelik planlayan kadınlar için genel olarak gebe kalmadan 3 ay öncesinde ve ilk trimesterde günde 400 mcg folik asit alımı önerilmekle beraber, çeşitli durumlarda bu miktar değişiklik gösterebilmektedir.

Folik asit değeri ne olmalıdır?

Her laboratuvarın norm değerleri farklı olmakla birlikte folik asit miktarının 2.7 ng/mL’den daha az olması folik asit eksikliğine işaret etmektedir.

Folik asit fazlalığının zararları nelerdir?

Sentetik şekilde elde edilen folik asit varyantları vitamin takviyesi olarak alındığında alerjik reaksiyonlar oluşturabilir. Kurdeşen, nefes darlığı ve herhangi bir bölgede şişme gibi semptomlar ortaya çıkarsa mutlaka acil yardıma başvurulmalıdır. Çünkü bunlar ölümcül olabilen anafilaktik şokun belirtileri ve ciddi yan etkilerdir. Daha hafif seyretse de daha yaygın olarak gözlemlenen yan etkileri şöyle sıralayabiliriz: 

• Vücutta kızarıklık
• Mide bulantısı
• İştah kaybı
• Şişkinlik
• Gaz
• Ağızda hoş olmayan bir tat
• Uyku problemleri
• Depresyon
• Heyecanlı ya da huzursuz hissetmek